Są to psy bardzo wysokie, szerokie, o potężnym kośćcu i dużej masie. Pierwotne psy były nieco mniejsze gdyż dochodziły do wagi 50 kg. Zdarzają się przypadki bernardynów o masie nawet 100 - 130 kilogramów.
Ze względu na szatę istnieją dwie odmiany bernardyna: krótkowłosa i długowłosa. Umaszczenie jest brązowo-białe i brązowo-żółte, białe w rude łaty.
Bernardyny są łagodnymi, wiernymi i przyjacielskimi psami. Znane ze swojej lojalności, spokoju, tolerancji w stosunku do innych zwierząt oraz dzieci. Bardzo skore do zabawy, niezależnie od wieku. Wyróżniają się wysoką inteligencją, dobrze wychowane są bardzo posłuszne. Bardzo przywiązują się do swoich właścicieli - nierzadko stają w ich obronie, gdy grozi im jakiekolwiek niebezpieczeństwo.
Psy tej rasy są wykorzystywane w ratownictwie górskim (wykorzystywane są głównie krótkowłose) i w poszukiwaniach rożnego typu. Hoduje się je też jako psy stróżujące bądź domowe.
Najsławniejszym bernardynem był Barry , który ratował ludzi na przełęczy św. Bernarda. Legenda głosi, że uratował on 40 osób, a zginął przy uratowaniu 41. Pomnik tego psa znajduje się w Cimetiere des Chiens, a jego ciało prezentowane jest w Muzeum Historii Naturalnej w Bernie.
Hodowla bernardyna przechodziła różne koleje. W pewnych okresach prowadzono ją bardzo starannie i fachowo, ale były także okresy wielkiego jej upadku. Pogrom hodowli nastąpił w 1812 r., kiedy przez Przełęcz Wielką Świętego Bernarda przewaliła się straszliwa burza. Zginęło wówczas bardzo dużo ludzi i niemal wszystkie psy. Musiano więc rozpoczynać hodowlę od początku. Do odtworzenia rasy użyto psów z dolin. Jednak niezwykle ostre warunki atmosferyczne w Alpach w latach 1816-1818 znów znacznie przetrzebiły sforę psów klasztornych. W 1830 r. nastąpiło ponowne zmniejszenie się liczby psów, spowodowane zarówno chorobami, jak i zdegenerowaniem rasy przez chów wsobny. Zakonnicy sprowadzili wówczas nowofundlandy i skrzyżowali je z bernardynami, głównie w celu poprawienia okrywy włosowej. W ten sposób powstał bernardyn długowłosy. Okazało się jednak, że w warunkach wysokogórskich sierść taka przynosi więcej szkody niż pożytku, gdyż śnieg zamarzający w futrze psów uniemożliwia im wędrówkę. Wtedy zakonnicy zaczęli używać do ratownictwa tylko psów krótkowłosych, sprzedawali zaś pojedyncze egzemplarze długowłose, które co pewien czas pojawiały się wśród szczeniąt. Typ mający długowłose okrycie był później hodowany w dolinach szwajcarskich i stamtąd pochodzi oryginalny bernardyn długowłosy.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy pierwsi reprezentanci tej rasy dotarli do schroniska Św. Bernarda, gdzie zostali przygarnięci przez mnichów. Przypuszcza się jednak, że psy towarzyszyły mnichom już od XI wieku. Bernardyn służył początkowo na przełęczy jako pies do stróżowania i do obrony przed wilkami i rozbójnikami. Począwszy od XVII, gdy ujawniły się zdolności tropicielskie bernardynów, psy zaczęto przyuczać do ratowania wędrowców zabłąkanych w górach (dlatego często bywają przedstawiane z baryłką wódki przytroczoną do szyi). Bernardyn posiada niezwykle czuły węch i wspaniały zmysł orientacyjny. Jest bardzo wytrzymały na trudne warunki atmosferyczne. Dlatego przez wieki psy te używane były do ratowania podróżnych zaginionych w śniegu i mgle. Niezliczone kroniki i ustne opowieści żołnierzy Napoleona, który przekraczał przełęcz w 1800 roku opowiadają o wielu uratowanych spod śniegu ludziach. Bernardyn jest do dziś synonimem psa - ratownika.
Bernardyn ma podobno zdolność przeczuwania nadejścia lawiny śnieżnej, ale jako ratownik został współcześnie zdystansowany przez niemieckie owczarki oraz labradory, osiągające lepsze wyniki.
